Er is veel aandacht voor psychologische veiligheid op de werkvloer in de creatieve sector. In de film- en televisiewereld, de modewereld en de podiumkunsten, overal wordt machtsmisbruik, seksisme en discriminatie steeds verder uit het normaal getrokken. Het bewustzijn rond macht, privilege, diversiteit en inclusie neemt toe. Als ik zelf terugkijk op twee decennia werken in de creatieve sector herken ik talloze situaties waar ik met retrospectieve verbijstering aan terugdenk, en die nu (gelukkig) niet meer ‘normaal’ zouden zijn. Maar er is nog steeds een weg te gaan.
Wat is er nodig op de creatieve werkvloer (of schoolvloer) om psychologische veiligheid te bereiken? En, even los van alle onderzoeksrapporten, beleidskaders en adviescommissies, hoe kan dat er heel concreet uit zien? In deze post deel ik graag mijn inzichten (met gepast ongemak om hier als hoogopgeleide witte heteroman van middelbare leeftijd iets over te zeggen).
Wat is een Safe space?
Het concept van de ‘Safe space’ komt oorspronkelijk uit de psychotherapie, een veilige plek om met lotgenoten over trauma’s te praten. Het werd later overgenomen als term om veilige ontmoetingsplekken voor bijvoorbeeld vrouwen- of LGBTQ-groepen aan te duiden. Tegenwoordig wordt de term ook gebruikt door organisaties die zeggen dat ze een ‘safe space’ willen zijn, en daarmee bedoelen dat ze seksisme, homo/transfobie en racisme niet tolereren. Het is een aantrekkelijk idee: een werk- of leeromgeving waar iedereen zich veilig voelt en zichzelf kan zijn, vrij van kritiek of oordeel.
In de praktijk blijkt inmiddels dat deze focus op veiligheid ook averechts kan werken. Het kan zelfs de groepen die het geacht wordt te beschermen in de weg zitten. Conflicten en het krachtig uitspreken van verontwaardiging en boosheid zijn immers soms nodig om een dominant systeem in beweging te krijgen en te veranderen. Tegelijk kan het ook doorslaan naar goed/fout denken en leiden tot een cancel-cultuur, waarin mensen geen fouten meer mogen maken, en niks ‘gek’ mogen vinden.
Als we gesprekken die spannend en ongemakkelijk zijn om te voeren, of feedback en meningen die niet prettig zijn om te horen, gaan verwarren met onveiligheid, dan gaan we elkaar uit de weg. Als we ons alleen omringen door gelijkgezinden, en eerder gaan praten met vertrouwenspersonen en klachtencommissies dan met elkaar, dan krijgen verbinding en vertrouwen geen kans.
Veiligheid, innovatie en creativiteit
In de creatieve sectoren, waar creatie, innovatie en samenwerking zich vaak bevinden op de rand van het onbekende, is er altijd een spanningsveld tussen veilig en grensverleggend. In de podiumkunsten bijvoorbeeld willen kunstenaars kunnen experimenteren, zich kwetsbaar opstellen en elkaar uitdagen om tot hoogstaande artistieke prestaties te komen. Dit vraagt naast een veilige omgeving met beschermende randvoorwaarden juist om ruimte om fouten te mogen maken, conflicten aan te gaan en moeilijke gesprekken te voeren. Zoals wetenschapper en auteur Amy C. Edmondson zegt:“Psychological safety is not about being nice or lowering performance standards, it’s about giving candid feedback, openly admitting mistakes, and learning from them.”
Van Safe space naar Brave space
Psychologische veiligheid gaat dus juist over elkaar durven aanspreken, interesse hebben in andermans standpunten, het durven opzoeken van ongemak en het samen verkennen van gebied dat spannend is. Op deze manier ontstaan vertrouwen en wederzijds respect, en dat zijn de randvoorwaarden voor innovatie en creativiteit.
Vanuit deze gedacht is het idee van de Brave space ontstaan. We accepteren dat waar verschillende mensen samenkomen het niet altijd veilig is, en we creëren een ruimte waarin eerlijke feedback, kwetsbaarheid en de mogelijkheid om van fouten te leren, centraal staan. Een omgeving waar we het niet altijd met elkaar eens hoeven te zijn, maar wel ruimte is voor eerlijke communicatie en empathie voor elkaars standpunten. In een Brave space voelen we dat we erbij horen, omdat we er ook alleen durven te staan, zou Brené Brown zeggen.
Bouwen aan de Brave space met Geweldloze Communicatie
Er zijn tal van waardevolle onderzoeks- adviesrapporten en beleidskaders over het onderwerp sociale en psychologische veiligheid in de creatieve sector. Maar uiteindelijk komt het er toch op neer, dat we samen gaan zitten en het gewoon gaan “doen”. Om Brave spaces effectief te laten functioneren, zijn er concrete vaardigheden nodig die empathie en een open dialoog tussen teamleden bevorderen, zoals:
- Empathisch luisteren zonder kritiek te horen of in schuld of schaamte te vervallen
- Innerlijke helderheid kunnen verkrijgen over wat er in jou geraakt wordt en welke waarden en behoeften er voor jouw belangrijk zijn
- Dit eerlijk kunnen uiten op een krachtige, heldere, oordeelloze manier.
Dit zijn de drie basisprocessen van Geweldloze Communicatie ofwel Verbindende communicatie. Als we de Brave space echt in werking willen zien, concreet willen zien worden, is het trainen en oefenen van teamleden in de sleutelvaardigheden van Geweldloze communicatie een effectieve en praktische manier. Geweldloze Communicatie leert teamleden zich te uiten zonder de ander te beschuldigen of te veroordelen, en om een ander echt te horen buiten het veld van goed of fout. Zo draagt het bij aan de psychologische veiligheid op de creatieve werkvloer.
Wil je meer informatie over wat Equanimity kan doen voor jouw team of organisatie met Verbindende / Geweldloze communicatie en Psychologische veiligheid, neem dan contact op met Boris Nauta (boris@equanimity.nu).
Beeld: scene uit de Circustheatervoorstelling Brave spaces gebruikt met toestemming van Theatergroep Aloft (VS).