Boosheid en irritatie zijn manieren om met ongemakkelijke gevoelens zoals kwetsing en frustratie om te gaan. Je wordt boos of geïrriteerd als iets niet loopt zoals je wilt of als iemand je fysiek of mentaal pijn doet. Het uiten van woede heeft bepaalde voordelen. Het kan bijvoorbeeld spanning wegnemen en vastgeroeste situaties openbreken. Maar als we boos zijn vergeten we ook vaak dat we een ander mens tegenover ons hebben. We zitten dan zo vast in ons eigen verhaal dat we de ander als een lastig obstakel gaan zien, iemand die ons tegenwerkt en die gestraft moet worden.

Boosheid is een primaire vechtreactie waarbij er maar weinig ruimte zit tussen de aanleiding (trigger) van je boosheid en jouw reactie daarop (respons). Hoe bozer je wordt hoe minder innerlijke ruimte je hebt om nog te relativeren en te luisteren en hoe moeilijker het wordt om te voelen en te bedenken wat je wél wilt. Toch zit de oplossing hem juist in het vergroten van die innerlijke ruimte. Hoe beter we leren om ruimte te creëren tussen de trigger en onze reactie, des te meer controle krijgen we over de aard van onze reactie. Eén seconde van bezinning kan soms genoeg zijn om een wereld van leed te voorkomen. 

Aanleiding versus oorzaak van boosheid

Er zit een belangrijk verschil tussen de aanleiding en de oorzaak van jouw boosheid of irritatie. Een aanleiding kan een externe gebeurtenis zijn, iets wat iemand zegt of doet. Maar de oorzaak van jouw boosheid of irritatie ligt altijd in jezelf. Het zijn jouw eigen behoeften die bepalen hoe jij je voelt. Dat kan een actuele behoefte zijn in het nu, maar ook een oude pijn, een herinnering aan een moment in het verleden wanneer jouw behoefte niet werd bevredigd. Een ander weet doorgaans niet waar jouw pijn zit en waar die vandaan komt. Soms kan iemand harde dingen tegen je zeggen zonder dat het je raakt en haal je je schouders erover op. Maar als iemand per ongeluk een vinger in een oude wond steekt, kan dat heel erg zeer doen.

Als we boos worden, gebeurt er eigenlijk het volgende:

1. We worden getriggered door een gebeurtenis, iets wat iemand zegt of doet. Dit is om de een of andere reden aanleiding voor het opkomen van sterke emoties.
2. Zodra we emotionele pijn voelen dan vinden we dat niet prettig en willen we die liever niet voelen. In plaats van het ongemak te verdragen en het gevoel toe te laten, neemt ons denken het over. We vormen negatieve denkpatronen en mentale analyses over wat de ander fout heeft gedaan, en geven iets of iemand de schuld van de situatie.
3. We raken gefixeerd op één strategie, één specifieke manier waarop wij vinden dat een ander ons moet geven wat wij verlangen. We maken de ander verantwoordelijk voor de vervulling van onze behoefte.
4. Vervolgens worden we boos omdat de ander niet aan onze verwachtingen voldoet. Als we de ander daarop aanvallen is de kans groot dat ie in de tegenaanval gaat. Dit bevestigt nogmaals ons vijandbeeld en leidt tot nog meer woede.

Boosheid inslikken of uitspugen?

Als je je boosheid of irritatie op een assertieve manier uit, dan laat je die op een rustige, rationele manier merken, zodanig dat de gevoelens van de ander niet gekwetst worden maar je wel voor jezelf op komt. Helaas lukt dat lang niet altijd. Uit je je boosheid niet naar anderen toe, maar slik je ‘m in dan heet dat sub-assertiviteit. Als je dat te lang doet kun je je machteloos en depressief gaan voelen, omdat de situatie niet verandert. Soms komt je boosheid of frustratie er dan op een ander moment of op een andere manier uit doordat je bijvoorbeeld iets doet wat voor de ander onprettig is, zoals stil worden of iets nalaten (passieve agressie).

Het kan ook zijn dat je agressief reageert. Je brengt dan je boosheid op zo’n manier naar buiten dat je een ander kwetst of zelfs beschadigt. Agressiviteit kan gepaard gaan met schelden, schreeuwen, iemand de schuld geven of dingen stuk maken. Vaak zeg of doe je dan dingen waar je later spijt krijgt en die de kans dat je krijgt wat je écht wilt eigenlijk alleen nog maar kleiner maakt. En mocht je toch krijgen wat je wilt vanwege je woede, dan geeft de ander niet van harte toe maar vanuit schuldgevoel, plichtsbesef of angst. Je betaalt hier dan later alsnog de prijs voor omdat er wrok ontstaat bij de ander die er vroeg of laat ook weer uit zal komen.

Hoe je uiteindelijk met je boosheid omgaat verschilt per persoon. Bepalende factoren zijn je karakter, wat je hebt meegemaakt in je leven en hoe je bent opgevoed. Ben je als kind niet gecorrigeerd bij agressief gedrag dan kun je op latere leeftijd nog steeds opvliegerig zijn. Als je opvoeders vaak boos tegen je waren, dan bestaat de kans dat je dit gedrag later zelf ook gaat vertonen. Maar ook in een strenge, autoritaire omgeving, of door structureel gebrek aan aandacht kun je gevoelens van machteloosheid en boosheid ontwikkelen waardoor je later boos gedrag gaat vertonen. We ontwikkelen in ons leven, met name in onze jeugd, allerlei patronen die ons gedrag op latere leeftijd bepalen en waardoor we als volwassenen ook nog steeds moeite kunnen hebben om onze boosheid op een goede manier te uiten.

Stop met aardig zijn

Moet je dan de hele tijd aardig zijn? Integendeel zegt Thomas d’Ansembourg in zijn boek ‘Stop met aardig zijn’, wees liever écht. Boosheid is een gezonde emotie, en niks om je druk over te maken. Jouw boosheid kan je waardevolle informatie verschaffen over wat er voor jou belangrijk is. We leren vaak van jongs af aan dat inslikken de beste manier is om met boosheid om te gaan. Van jonge kinderen wordt het nog wel geaccepteerd dat ze af en toe uit hun plaat gaan, maar dit word je al snel afgeleerd. We leren ons te gedragen en ’normaal’ te doen. We krijgen te horen dat we ‘egoïstisch’ of ‘onbeschoft’ zijn als we iets willen en dat we ‘rustig’ en ‘beleefd’ moeten blijven. We gaan ons schuldig voelen of schamen voor onze behoeften en we gaan denken dat anderen eronder lijden als we ons eerlijk uiten. Op een bepaald moment herkennen we onze eigen interne signalen (emoties) niet meer.

Uiteindelijk kiezen we er als kind voor om aardig te zijn in plaats van authentiek. Het nadeel van aardige mensen is alleen dat ze onenigheid en discussies proberen te voorkomen en zich altijd aanpassen aan anderen. Zo raak je steeds verder uit verbinding met je eigen gevoelens en behoeften. Het is niet gezond om vooral rekening te houden met anderen en hetgeen je zelf voelt en wilt op de tweede plaats te zetten. Als je dat maar lang genoeg doet leidt dat tot allerlei psychische en lichamelijke klachten omdat je het contact met jezelf verliest.

Boosheid als alarm voor de onvervulde behoefte

Boosheid is weliswaar een gevoel, maar het is een gevoel dat jou vertelt dat je een behoefte hebt die niet bevredigd wordt. Als je blijft denken op een manier die jouw eigen behoeften overschaduwt, dan verstoort dit je natuurlijke systeem. Wil je meer in contact met jezelf staan, probeer je dan bewust te worden van welke emoties er in je leven. Zoals fysieke pijn een signaal is dat aangeeft dat je lichaam rust en verzorging nodig heeft, zo is emotionele pijn een alarmlicht dat aangeeft dat jij innerlijke aandacht en zorg nodig hebt omdat er een bepaalde behoefte in het gedrang is gekomen. Denk er maar een over na. Erger je je over iemands gedrag, dan heb je wellicht behoefte aan respect en waardering. Ben je boos of gefrustreerd over allerlei eisen en voorschriften, dan duidt dat misschien op een behoefte aan vrijheid of autonomie. Voel je je moe, dan heb je wellicht behoefte aan rust of slaap. Ben je bang dan heb je mogelijk behoefte aan veiligheid.

Vaak zijn er meerdere behoeften tegelijk in het gedrang, en niet zelden zijn dit ook nog eens tegengestelde behoeften die een intern conflict bij je veroorzaken. Als je boos wordt omdat je vindt dat je te veel moet zorgen voor anderen, dan heb je waarschijnlijk behoefte aan zelfzorg of ontspanning. Maar tegelijk vind je misschien ook de gezondheid van je kinderen en liefdevol contact met je partner belangrijk. Niet alle behoeftes gaan altijd samen. Hoe meer contact we maken met onszelf hoe meer diepere laagjes er tevoorschijn komen waar we ons eerder niet bewust van waren. Dit kan heel inzichtelijk en bevrijdend zijn, en met deze kennis kun je op zoek naar strategieën om in al deze behoeften te voorzien. In Geweldloze Communicatietrainingen besteden we hier veel aandacht aan. Ook met behulp van Mindfulness kun je de afstand tussen triggers en jouw reactie daarop vergroten.