In veel artikelen en blogs over emotionele intelligentie worden stress en menselijke emoties besproken aan de hand van hoe onze hersenen werken. In de blogpost ‘Je hebt maar één brein’ ben ik al eens ingegaan op de drie-breinen theorie, die hierbij vaak wordt aangehaald, en die eigenlijk onjuist is omdat hij een incorrect beeld geeft van de evolutie van het menselijk brein, en een onvolledig beeld geeft van ons emotionele systeem. Onze hersenen zijn slechts een onderdeel van het uitgebreide stress regulerende systeem in ons lichaam. Dit systeem bestaat uit allerlei subsystemen waar ook je hart, je ademhaling en het autonome zenuwstelsel onderdeel van uitmaken. Al deze subsystemen werken op elkaar in op een onvoorstelbaar complexe manier.

Ons emotionele systeem

In deze post zal ik deze andere onderdelen van ons stress ofwel emotionele systeem aanstippen. Daarbij heb ik veel gehad aan de genuanceerde en holistische uitleg in de boeken van hoogleraar psychiatrie Witte Hoogendijk en publiciste Wilma de Rek en ademtherapeute Regine Herbig.

1. Allereerst speelt ons hart een centrale rol in ons emotionele systeem. Er lopen zelfs meer zenuwen van het hart naar de hersenen dan andersom. Het hart stuurt signalen naar je hersenen via het autonome zenuwstelsel, via hormonen en neurotransmitters en via je bloeddruk. Op deze manier beïnvloedt je hart je emotionele staat.
2. Ook de ademhaling speelt een cruciale rol. Als we te snel ademen wordt onze hormoonhuishouding verstoord en komt ons lichaam in een permanente staat van alertheid. Een verhoogd adrenaline niveau zorgt dan voor een voortdurend gevoel van gejaagdheid en stress. Door goed te ademen ontstaat een meer coherente hartslag en een stabielere emotionele staat. Vandaar dat stress, angststoornissen, depressie, chronische pijn en hoge bloeddruk goed met ademhalingsoefeningen behandeld kunnen worden.
3. Het autonome zenuwstelsel is betrokken bij bijna alle onbewuste functies en processen in je lichaam, zoals je ademhaling, je hartslag, je bloeddruk, de energieproductie, de spijsvertering en de stofwisseling. Verschillende emoties leiden via het autonome zenuwstelsel tot verschillende signalen naar ons hart, onze maag, de huid en de rest van ons lichaam. Het autonome zenuwstelsel bestaat uit twee delen die elkaar in balans houden: 
   –  Het sympathische zenuwstelsel (het gaspedaal) laat onze hartslag toenemen ter voorbereiding op een vecht- of vluchtreactie en stuurt onze bewegingen  aan.
   –  Het parasympathische zenuwcentrum (de rem) verlaagt de hartslag en zorgt voor rust, herstel en ontspanning.
   Sterke emoties zoals boosheid en frustratie verstoren de balans tussen deze twee delen. Als er onvoldoende momenten zijn waarop het parasympathische systeem gestimuleerd wordt door middel van rust, liefde, ontspanning, waardering, vreugde, affectie of dankbaarheid, dan blijft deze onbalans bestaan. Dit leidt op den duur tot ernstige gezondheidsklachten op het gebied van de spijsvertering, hoge bloeddruk, slaapstoornissen, depressie en angstgevoelens.

Net als, of beter gezegd inclusief je hersenen is ons stress regulerende systeem gedurende vele miljoenen jaren evolutie ontstaan. Dezelfde stoffen die in het menselijk lichaam de stress reguleren zijn terug te vinden zijn in de wormen en vissen die 500 miljoen jaar geleden bestonden toen er nog geen leven op het land bestond. We delen grote delen van ons DNA met dieren, vissen en planten. Zo komt 98% procent van ons DNA overeen met dat van een chimpansee, 70% van ons DNA is gelijk aan dat van zeebravissen en 50% van ons DNA is hetzelfde als van fruitvliegjes en zelfs als dat van bananen. De zebravis is om die reden een veelgebruikt proefdier voor het testen van antidepressiva en onderzoek naar genetische aandoeningen bij mensen.

We zijn meer dan ons brein

Het gegeven dat we meer zijn dan alleen een brein, helpt mij om de oplossing voor problemen te zoeken op andere plekken in mijn lichaam dan alleen in mijn hoofd. Oorzaken voor ziekte, spanning en stress liggen in ons hele systeem. Zijn alle onderdelen in balans, dan ervaren we harmonie. Ben je je voortdurend zorgen aan het maken, aan het klagen, gestresst of boos op de mensen om je heen, dan heeft dit zijn weerslag op je hele systeem, en kun je daar ziek van worden of depressief. En ben je ziek of depressief, dan heeft dit een enorme invloed op je lichaam, je spijsvertering, immuunsysteem en zenuwstelsel. Daarmee is niet gezegd dat het ‘je eigen schuld’ is als je ziek of depressief bent. Maar wat je wel kan doen is verantwoordelijkheid nemen voor je eigen lichamelijke en mentale gezondheid.

Beeld: 3D foto compositie van een Zeebravis, Daniel Castranova, NICHD/NIH

Gerelateerde kijktip: